Συναντήσεις - συζητήσεις

Η ΕΜΝΕ οργανώνει από το 1975 στα Γραφεία της, ανά δεκαπενθήμερο περίπου και ημέρα Τετάρτη, δημόσιες ομιλίες-συζητήσεις σε θέματα νεοελληνικού κυ­ρίως ενδιαφέροντος. Πλήρες χρονικό των συναντήσεων αυτών από το 1975 μπορείτε να δείτε εδώ. Οι δεκαπενθήμερες συναντήσεις πήραν από το 1977 και ύστερα, τη μορφή ομιλιών σε ειδικά θέ­ματα. Βασική επιδίωξη της ΕΜΝΕ είναι οι ανακοινώσεις να έχουν, κατά το δυνατόν, σεμιναριακό χαρακτήρα: να αναφέρονται δηλαδή σε ένα συγκεκριμένο θέμα, νεοελληνικού ή ιστοριογραφικού γενικά ενδιαφέροντος, το οποίο αποτελεί αντικείμενο μελέτης του ομιλη­τή, και να επιτρέπουν τον διάλογο με το ακροατήριο. Το πρό­γραμμα των ομιλιών καταρτίζεται από την Επιτροπή Παρουσιά­σεων, η οποία αναζητά τους ομιλητές στον κύκλο των νεοελληνι­στών, με την ευρεία έννοια του όρου, αλλά και στον χώρο των ιστορικών γενικά και των επιστημόνων με ιστοριογραφικά ενδια­φέροντα. Επιδίωξη της Επιτροπής είναι να αντιπροσωπεύονται στο πρόγραμμα, κατά το δυνατόν, όλοι οι τομείς της ιστορικής επιστήμης.

Οι ομιλίες έχουν συνήθως τον χαρακτήρα της παρουσίασης μιας ερευνητικής εργασίας «εν τω γίγνεσθαι», χωρίς να αποκλείον­ται βέβαια και οι παρουσιάσεις ολοκληρωμένων εργασιών. Στόχος της Εταιρείας πάντως είναι οι ομιλίες να μην είναι εξαντλητικές και να επιτρέπουν τη συμμετοχή του ακροατηρίου. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι συνήθως η ακόλουθη: Ο ομιλητής παρου­σιάζει σε γενικές γραμμές το θέμα του, που μπορεί να είναι και αντικείμενο διδακτορικής διατριβής, τις μεθοδολογικές επιλογές του, τα προβλήματα που συναντά στην έρευνα και τη μελέτη του θέματός του και τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησε να τα αντιμετωπίσει. Ακολουθεί συζήτηση πάνω στα ζητήματα που έθε­σε ο ομιλητής και αναζητούνται μέσα από τον διάλογο εναλλα­κτικοί δρόμοι για την αντιμετώπιση των θεωρητικών και ερευνη­τικών προβλημάτων. Η παρακολούθηση των ομιλιών από το ακροα­τήριο και η συμμετοχή του στη συζήτηση διευκολύνεται απο μι­κρές περιλήψεις ή άλλα σχετικά κείμενα που o εισηγητής μοιρά­ζει πριν από την ομιλία του. Παράλληλα με τις ομιλίες αυτές, γίνονται συλλογικές παρουσιάσεις ερευνητικών εργασιών και ανοι­χτές συζητήσεις πάνω σε ποικίλα θέματα και προβλήματα της σύγχρονης ιστοριογραφίας.

Από το φθινόπωρο του 2003 όταν καταρτίζεται το πρόγραμμα των παρουσιάσεων, ορίζονται για κάθε μία από αυτές ένας, δύο ή και περισσότεροι "συζητητές", ειδικοί δηλαδή κατά τεκμήριο ερευνητές, οι οποίοι με τις παρατηρήσεις και τις παρεμβάσεις τους, όταν ο ομιλητής τελειώσει, συμβάλλουν στο να ακολουθήσει μία δημιουργική συζήτηση.

Αν είσαι ερευνήτρια/ερευνητής και θέλεις να παρουσιάσεις τη δουλειά σου στο πλαίσιο των συναντήσεων της ΕΜΝΕ, ή αν θέλεις να προτείνεις οτιδήποτε σχετικό με τις συναντήσεις-συζητήσεις, στείλε μας ένα μήνυμα από εδώ, δίνοντας όλες τις απαραίτητες πληροφορίες (ιδιότητα, θέμα, πλαίσιο της έρευνας).

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ-ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ

	ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2025
Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου 2025   Lidia Cotovanu Συζητητές: Όλγα Κατσιαρδή-Hering, Σωτήρης Κουτμάνης	Ρωμιοί και Βλάχοι πελάτες της Τζέκκας της Βενετίας (17ος-18ος αιώνας)   Το Τμήμα Ιδιωτικών Καταθέσεων (Depositario) της Τζέκκας της Βενετίας, που ιδρύθηκε το 1543, είχε μεγάλη επιτυχία ήδη από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Ανάμεσα στους πολυάριθμους Βενετούς πελάτες, οι πηγές αναφέρουν ήδη από εκείνη την εποχή Ρωμιούς καταθέτες, υποτελείς της Γαληνοτάτης εγκαταστημένους στη Βενετία. Ο αριθμός τους όλο και αύξαινε στις επόμενες δεκαετίες. Μεταξύ τους και πρώην υποτελείς ή μέλη των ηγεμονικών οίκων της Μολδαβίας και της Βλαχίας. Η ασφάλεια καταθέσεων που προσέφερε το βενετικό κράτος παρακινούσε και πολυάριθμους εμπόρους, υποτελείς του σουλτάνου, αλλά και ηγεμόνες, υψηλούς αξιωματούχους και εμπόρους από τη Βλαχία (Ρωμιοί στην πλειονότητά τους) να καταθέτουν χρήματα στην Τζέκκα. Η έλλειψη παρόμοιων τραπεζικών θεσμών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (όπου το χρήμα επενδυόταν σε ακίνητα αγαθά και όπου τα κοινωφελή έργα ήταν έργο της Εκκλησίας, ιδίως των Μονών) κατεύθυνε την έντοκη κατάθεση των μετρητών στην Τζέκκα. Το κατατιθέμενο κεφάλαιο και οι ετήσιοι τόκοι κατευθύνονταν σε νέες εμπορικές επενδύσεις και, εν ανάγκη, σε εξόφληση χρεών, στην εξασφάλιση της οικογένειας και των κληρονόμων, σε έργα ευεργεσίας. Το αρχείο της Τζέκκας, που παραμένει ανεξερεύνητο μέχρι σήμερα, προσφέρει πολύτιμο υλικό για τα εμπορικά και τα οικογενειακά δίκτυα, που εκτείνονται από την Οθωμανική Αυτοκρατορία (κυρίως από την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Δυτική Μακεδονία) μέχρι τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τη Βενετία· επίσης για τον κοινοτικό ευεργετισμό που προηγείται της ίδρυσης του ελληνικού εθνικού κράτους.
Τετάρτη 12 Μαρτίου 2025   Μπάμπης Λέγγας   Συζητητές: Χρήστος Λούκος, Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης	Βιβλιοδέτες και βιβλιοδετεία στην Αθήνα από το 1830 έως το 1940   Η βιβλιοδεσία στην Ελλάδα γνώρισε εξαιρετικά ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης από την ίδρυση του κράτους έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Παρά την άμεση σύνδεσή της με την ιστορία του βιβλίου, έχει μελετηθεί ελάχιστα. Η παρούσα έρευνα αποκαλύπτει την πλούσια ιστορική πορεία της βιβλιοδεσίας στην Αθήνα, από την εποχή του Καποδίστρια έως το 1940, καταγράφοντας περίπου 250 βιβλιοδετεία, με τεκμήρια για την παρουσία και τη δραστηριότητά τους. Η βιβλιοδεσία στην Αθήνα, ως πρωτεύουσα του κράτους, διαδραμάτισε κυρίαρχο ρόλο στην εξέλιξη της νεοελληνικής βιβλιοδεσίας, καλύπτοντας τις πολυσχιδείς ανάγκες της γραφειοκρατίας και της εθιμοτυπίας, υποστηρίζοντας τον κύριο όγκο της εκδοτικής παραγωγής της χώρας και ικανοποιώντας τις αισθητικές ανάγκες ενός όλο και πιο απαιτητικού βιβλιοφιλικού κοινού. Καταλυτική για την εξέλιξη της τέχνης και για το επίπεδο της καλλιτεχνικής δημιουργίας υπήρξε η παρουσία ορισμένων βιβλιοδετών, όπως του ιεροδιακόνου Παρθενίου από τη Σάμο –που τις δεκαετίες του 1830-1840 δίδαξε τους σπουδαιότερους βιβλιοδέτες του 19ου αιώνα, ενώ ο ίδιος δημιούργησε πολυτελείς και περίτεχνα διακοσμημένες βιβλιοδεσίες–, του μαθητή του Π. Πεντεφρή, του Ν. Λάρδη και, στον Μεσοπόλεμο, του Γ. Μίνου και της Ευφ. Γανιάρη.
Τετάρτη 26 Μαρτίου 2025   Αλεξία Τουτουντζή   Συζητητής: Γιώργος Γάσιας	Η συμμετοχή της Αγγελικής Χατζημιχάλη στις πρώτες και δεύτερες Δελφικές Γιορτές (1927, 1930): η Έκθεση Ελληνικής Λαϊκής Χειροτεχνίας   Η λαογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη (1895-1965) μελέτησε συστηματικά τον υλικό λαϊκό πολιτισμό και πιο ειδικά τη λαϊκή τέχνη. Ακολουθώντας το παράδειγμα των προκατόχων της, έθεσε ως πρωταρχικό στόχο του έργου της την απόδειξη της ιστορικής συνέχειας του ελληνικού πολιτισμού. Ταυτόχρονα, όμως, επεδίωξε να αναδείξει την έμφυλη διάσταση της λαϊκής χειροτεχνίας, ώστε να υπερασπιστεί τα φεμινιστικά προτάγματα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, συνειδητοποίησε το ιδεολογικό κενό που άφησε πίσω της η κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας και την ανάγκη ένταξης των προσφύγων και προσφυγισσών στο κοινωνικό σώμα. Γι’ αυτό και υποστήριξε τη διαμόρφωση μιας νέας εθνικής ταυτότητας βασισμένης στη λαϊκή παράδοση, ενός νέου ελληνικού πολιτισμού, ο οποίος θα μπορούσε μάλιστα να συναγωνιστεί τον δυτικό. Παράλληλα, θεωρούσε ότι η εμπορική προώθηση των λαϊκών τεχνέργων θα συνέβαλλε τόσο στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών τάξεων όσο και στην ενίσχυση της πληγείσας από τους συνεχείς πολέμους εθνικής οικονομίας. Σε αυτή τη βάση ανέλαβε μια σειρά δράσεων, στις οποίες εντάσσεται και η συμμετοχή της στη διοργάνωση εκθέσεων λαϊκής χειροτεχνίας. Ανάμεσά τους σημαντική θέση έχουν οι εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά τις πρώτες και δεύτερες Δελφικές Γιορτές, στα 1927 και 1930. Οι εκθέσεις αυτές αποτελούν το θέμα της εισήγησης και θα αναλυθούν υπό το πρίσμα της στοχοθεσίας της Αγγελικής Χατζημιχάλη.
Τετάρτη 9 Απριλίου 2025   Νίκος Κοκκομέλης   Συζητητής: Κώστας Γαγανάκης	Δίνοντας περιεχόμενο στον κόσμο: όψεις του «Ανεστραμμένου Κόσμου» στην πρώιμη νεωτερικότητα   Το να αποκαλείται κάτι «ανάποδο» ή «ανεστραμμένο» τον δέκατο πέμπτο, δέκατο έκτο ή δέκατο έβδομο αιώνα σημαίνει, πάνω από όλα, να θεωρείται ή να εκλαμβάνεται ως αφύσικο και αντίθετο προς τη φυσική τάξη των πραγμάτων. Ο τόπος του ανεστραμμένου κόσμου (mundus inversus) φέρνει, ακόμα και σήμερα, συνειρμικά στον νου έναν κόσμο που επιστρέφει στην αρχική κατάσταση του αρχέγονου χάους, όπου τα πάντα είναι ανάποδα και εκτός ορίων: το κάρο που μπαίνει μπροστά από το άλογο, τους ανόητους που μόνο αυτοί μπορούν να είναι σοφοί, το μυαλό που βρίσκεται πάνω από το κεφάλι, τους ανθρώπους που συμπεριφέρονται σαν ζώα. Συνδεδεμένος, σύμφωνα με τον θεμελιώδη ορισμό του Ernst Robert Curtius, με τα adynata ή impossibilia, ένα ρητορικό μέσο που περιγράφει μια φυσική αδυναμία, μια υπερβολή ή κάτι αδύνατο, ο ανεστραμμένος κόσμος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει έναν δυστοπικό ή ουτοπικό κόσμο και για να χλευάσει, να αποδοκιμάσει, να επικρίνει ή να υποβαθμίσει ένα πρόσωπο, μια κατάσταση ή έναν θεσμό.
Τετάρτη 30 Απριλίου 2025   Σπύρος Βλαχόπουλος   Συζητητές: Γιάννης Δρόσος, Βαγγέλης Καραμανωλάκης	Οι πειθαρχικές διώξεις στα ΑΕΙ μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας   Οι κυρώσεις στους πανεπιστημιακούς καθηγητές και υφηγητές που συνεργάστηκαν με τη δικτατορία ήταν εκτεταμένες. Για πολλούς λόγους, η τακτική των περιορισμένων κυρώσεων που κυριάρχησε στους άλλους τομείς δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί στα πανεπιστήμια. Έτσι, όχι μόνον επανήλθαν όσοι καθηγητές είχαν απομακρυνθεί από τη δικτατορία, αλλά και απολύθηκαν όσοι είχαν διοριστεί κατά τη διάρκεια της δικτατορίας χωρίς τήρηση των νόμιμων διαδικασιών. Κυρίως όμως θεσπίστηκε, με τη συντακτική πράξη της 3ης Σεπτεμβρίου 1974, ειδική πειθαρχική διαδικασία ενώπιον Ειδικού Πειθαρχικού Συμβουλίου για όσους καθηγητές και υφηγητές είχαν συνεργαστεί με τη δικτατορία, είτε επειδή είχαν αναλάβει υψηλά δημόσια αξιώματα (υπουργού, υφυπουργού, γενικού γραμματέα υπουργείου, νομάρχη κ.λπ.) είτε επειδή «ήθελον προκύψει βάσιμοι ενδείξεις πολιτικής συνεργασίας» με τη δικτατορία «ή συμπεριφοράς συντελούσης εις την κατάλυσιν της πανεπιστημιακής αυτοτελείας ή των ακαδημαϊκών ελευθεριών». Mε βάση αποφάσεις του Ειδικού Πειθαρχικού Συμβουλίου, που συγκροτείτο από Συμβούλους Επικρατείας και καθηγητές πανεπιστημίου, απολύθηκαν οριστικά από τα πανεπιστήμια τριάντα εννέα καθηγητές και υφηγητές και επιβλήθηκε η ποινή της προσωρινής παύσης (από τρεις μήνες έως τρία χρόνια) σε άλλους τριάντα οκτώ. Πρόκειται για αρκετά μεγάλο αριθμό, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι οι καθηγητές που υπηρετούσαν τότε στα πανεπιστήμια ήταν πολύ λιγότεροι απ’ ό,τι σήμερα. Οι διαδικαστικές και ουσιαστικές πτυχές των πειθαρχικών αυτών διώξεων θα αναλυθούν στην εισήγηση.
Τετάρτη 14 Μαΐου 2025   Μαριάννα Μιχάλα   Συζητητές: Πολυμέρης Βόγλης, Ελένη Κούκη	Οι δίκες της Χούντας και το αίτημα για μεταπολιτευτική δημοκρατία (1975)   Στις 24 Ιουλίου 1974 εκκινεί συμβολικά η περίοδος εκείνη που ορίστηκε ως Μεταπολίτευση. Τους μήνες που ακολούθησαν αλλά και τα αμέσως επόμενα χρόνια, ο δημόσιος διάλογος αναφορικά με το περιεχόμενο και την ουσία της νέας Πολιτείας υπήρξε εκτενής. Οι στόχοι της αποκοπής από το αυταρχικό παρελθόν και της πορείας προς τον εκδημοκρατισμό βρέθηκαν στο επίκεντρο ενός διεκδικητικού λόγου που εκφράστηκε με πολλαπλούς τρόπους. Σε αυτή την κατεύθυνση, η απονομή της δικαιοσύνης εκφράστηκε ως ένα έντονο αίτημα, ένα αίτημα που εξελίχθηκε σε έναν βαθμό με τα τρία επίπεδα των εκδικάσεων τα οποία έλαβαν χώρα. Αυτά υπήρξαν η δίκη των Πρωταιτίων του πραξικοπήματος, του Πολυτεχνείου και των βασανιστών. Στην παρούσα ανακοίνωση θα αναδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκε η σχετική με τη δικαιοσύνη συζήτηση, κυρίαρχα στον Τύπο, και οι επιδράσεις της στη δημιουργία της νέας πολιτειακής και πολιτικής συνθήκης.
Τετάρτη 21 Μαΐου 2025   Ηλίας Σκουλίδας   Συζητητές: Ανδρέας Λυμπεράτος, Νίκος Σιγάλας	Οι ακτιβιστές του «βορειοπειρωτικού αγώνα»: οι φωνές τους μέσα από μητρώα, αιτήσεις και απομνημονεύματα   Ασχολούμαστε με «ήρωες» που διαθέτουν δύο χαρακτηριστικά, τα οποία δεν ευνοούν την ένταξή τους στην εθνική αφήγηση: πρόκειται για αντάρτες, άτακτους μαχητές και όχι μέλη τακτικού στρατού, ενώ επιπλέον έλαβαν μέρος σε έναν αγώνα που δεν στέφθηκε με επιτυχία, καθώς η έκβασή του δεν συνδέεται με μια ένδοξη σελίδα εδαφικής επέκτασης του ελληνικού έθνους-κράτους. Δεν πρέπει να παραβλέψουμε ένα ακόμη σημείο: οι «ήρωες» μιας εθνικής αφήγησης δεν είναι οι ίδιοι για έναν αντίπαλο εθνικισμό. Σημειώθηκε μια σύντομη αλλά αιματηρή περίοδος ένοπλης σύγκρουσης, συνοδευόμενη από πράξεις βίας από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, με κύρια θύματα άμαχους χωρικούς.  Παράλληλα, μας απασχολούν οι ίδιες οι πηγές ως «ego-documents»: ερωτήματα σχετικά με τη φύση των εγγράφων και τους συγγραφείς τους, ερωτήματα αναφορικά με τους ηγέτες, τα κείμενα ως δείκτες στη σχέση μεταξύ κρατών, θεσμών (στρατού, αστυνομίας, υπουργείων, τοπικών αρχών) και των ένοπλων ομάδων. Επίσης, η θέση των ιδεολογιών και η οικονομία των ενόπλων. Πρόκειται για ένα ερευνητικό εγχείρημα το οποίο υιοθετεί μια διακριτή προσέγγιση ως προς τα προσωπικά έγγραφα, ενσωματώνοντας ταυτόχρονα διαμεσολαβημένες φωνές. Είναι κρίσιμο να μην παραλειφθεί το πολιτικό πλαίσιο, το οποίο περιλαμβάνει τον αντικομμουνισμό, τον εθνικισμό, καθώς και τον Ψυχρό Πόλεμο.
Τετάρτη 4 Ιουνίου 2025   Γιάννης Στάμος   Συζητητής: Μενέλαος Χαραλαμπίδης	Μουσική (και) προπαγάνδα στον κατοχικό Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών (1941-1944)   Η εργασία εξετάζει τη στρατηγική χρήση της μουσικής και του λόγου περί μουσικής στον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών κατά την περίοδο της Κατοχής (1941-1944) ως εργαλείου προπαγάνδας που συμβάδιζε με τις πολιτικές στοχεύσεις των δυνάμεων κατοχής. Αν και η έρευνα για την περίοδο της Κατοχής έχει εντατικοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, ο πολιτικός ρόλος τόσο του ραδιοφώνου όσο και των τεχνών παραμένει αδιερεύνητος. Βασιζόμενο σε ραδιοφωνικά προγράμματα, άρθρα εφημερίδων και άλλες πρωτογενείς πηγές, το κείμενο αναδεικνύει πώς το μουσικό πρόγραμμα προσαρμοζόταν στις διαφορετικές φάσεις της Κατοχής και στις κυμαινόμενες διακηρύξεις περί της σχέσης της Ελληνικής Πολιτείας με τον Άξονα και της θέσης της στην ευρωπαϊκή Νέα Τάξη. Η ανάλυση επικεντρώνεται στη σταδιακή μετάβαση, από την αρχική έμφαση στη γερμανική πολιτισμική υπεροχή, στη ριζοσπαστικοποίηση του δωσιλογισμού από το 1943 και την παράλληλη ανάδειξη ελληνικών πολιτισμικών στοιχείων ως μέρους του αντικομμουνιστικού αγώνα. Εξετάζονται τρεις βασικοί άξονες: οι επιλογές μουσικού προγραμματισμού, οι ραδιοφωνικές ομιλίες περί μουσικής και οι συναυλίες, καθώς και άλλες μουσικές εκδηλώσεις που αναμεταδίδονταν από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών. Η εργασία προβληματοποιεί μεταπολεμικά αφηγήματα περί αντίστασης μέσω του ραδιοφώνου και καταδεικνύει πώς η μουσική λειτούργησε ως μορφή προπαγάνδας προς νομιμοποίηση της συνεργασίας με τον κατακτητή. Η έρευνα συμβάλλει στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η πολιτισμική πολιτική υπηρέτησε τους μεταβαλλόμενους στόχους των δυνάμεων κατοχής και των κυβερνήσεων συνεργασίας, εμπλουτίζοντας παράλληλα τη συζήτηση για τη σχέση μεταξύ μουσικής, μέσων ενημέρωσης και πολιτικής εξουσίας.