Συναντήσεις - συζητήσεις

Η ΕΜΝΕ οργανώνει από το 1975 στα Γραφεία της, ανά δεκαπενθήμερο περίπου και ημέρα Τετάρτη, δημόσιες ομιλίες-συζητήσεις σε θέματα νεοελληνικού κυ­ρίως ενδιαφέροντος. Πλήρες χρονικό των συναντήσεων αυτών από το 1975 μπορείτε να δείτε εδώ. Οι δεκαπενθήμερες συναντήσεις πήραν από το 1977 και ύστερα, τη μορφή ομιλιών σε ειδικά θέ­ματα. Βασική επιδίωξη της ΕΜΝΕ είναι οι ανακοινώσεις να έχουν, κατά το δυνατόν, σεμιναριακό χαρακτήρα: να αναφέρονται δηλαδή σε ένα συγκεκριμένο θέμα, νεοελληνικού ή ιστοριογραφικού γενικά ενδιαφέροντος, το οποίο αποτελεί αντικείμενο μελέτης του ομιλη­τή, και να επιτρέπουν τον διάλογο με το ακροατήριο. Το πρό­γραμμα των ομιλιών καταρτίζεται από την Επιτροπή Παρουσιά­σεων, η οποία αναζητά τους ομιλητές στον κύκλο των νεοελληνι­στών, με την ευρεία έννοια του όρου, αλλά και στον χώρο των ιστορικών γενικά και των επιστημόνων με ιστοριογραφικά ενδια­φέροντα. Επιδίωξη της Επιτροπής είναι να αντιπροσωπεύονται στο πρόγραμμα, κατά το δυνατόν, όλοι οι τομείς της ιστορικής επιστήμης.

Οι ομιλίες έχουν συνήθως τον χαρακτήρα της παρουσίασης μιας ερευνητικής εργασίας «εν τω γίγνεσθαι», χωρίς να αποκλείον­ται βέβαια και οι παρουσιάσεις ολοκληρωμένων εργασιών. Στόχος της Εταιρείας πάντως είναι οι ομιλίες να μην είναι εξαντλητικές και να επιτρέπουν τη συμμετοχή του ακροατηρίου. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι συνήθως η ακόλουθη: Ο ομιλητής παρου­σιάζει σε γενικές γραμμές το θέμα του, που μπορεί να είναι και αντικείμενο διδακτορικής διατριβής, τις μεθοδολογικές επιλογές του, τα προβλήματα που συναντά στην έρευνα και τη μελέτη του θέματός του και τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησε να τα αντιμετωπίσει. Ακολουθεί συζήτηση πάνω στα ζητήματα που έθε­σε ο ομιλητής και αναζητούνται μέσα από τον διάλογο εναλλα­κτικοί δρόμοι για την αντιμετώπιση των θεωρητικών και ερευνη­τικών προβλημάτων. Η παρακολούθηση των ομιλιών από το ακροα­τήριο και η συμμετοχή του στη συζήτηση διευκολύνεται απο μι­κρές περιλήψεις ή άλλα σχετικά κείμενα που o εισηγητής μοιρά­ζει πριν από την ομιλία του. Παράλληλα με τις ομιλίες αυτές, γίνονται συλλογικές παρουσιάσεις ερευνητικών εργασιών και ανοι­χτές συζητήσεις πάνω σε ποικίλα θέματα και προβλήματα της σύγχρονης ιστοριογραφίας.

Από το φθινόπωρο του 2003 όταν καταρτίζεται το πρόγραμμα των παρουσιάσεων, ορίζονται για κάθε μία από αυτές ένας, δύο ή και περισσότεροι "συζητητές", ειδικοί δηλαδή κατά τεκμήριο ερευνητές, οι οποίοι με τις παρατηρήσεις και τις παρεμβάσεις τους, όταν ο ομιλητής τελειώσει, συμβάλλουν στο να ακολουθήσει μία δημιουργική συζήτηση.

Αν είσαι ερευνήτρια/ερευνητής και θέλεις να παρουσιάσεις τη δουλειά σου στο πλαίσιο των συναντήσεων της ΕΜΝΕ, ή αν θέλεις να προτείνεις οτιδήποτε σχετικό με τις συναντήσεις-συζητήσεις, στείλε μας ένα μήνυμα από εδώ, δίνοντας όλες τις απαραίτητες πληροφορίες (ιδιότητα, θέμα, πλαίσιο της έρευνας).

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ-ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ

	ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2023 – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2024
Τετάρτη 11.10.2023 Έφη Αβδελά  Συζητήτρια: Κατερίνα Δέδε	Λίγες μέρες δικαστής: ένορκοι στα ελληνικά δικαστήρια, η ιστορία τους   Ο θεσμός των ενόρκων –ή αλλιώς το ορκωτό σύστημα στην ποινική δικαιοσύνη– καθιερώνεται ήδη από τα επαναστατικά συντάγματα. Κατά τον 19ο αιώνα συνυπάρχει με τις γενικές ανεπάρκειες της ποινικής δικαιοσύνης. Κατά τη διάρκεια του 20ού θα τεθεί υπό έντονη αμφισβήτηση από δικαστικούς, ποινικολόγους, πολιτικούς και δημοσιογράφους, θα υποστεί ρωγμές, θα αντικατασταθεί από μεικτό σώμα δικαστών και ενόρκων και θα συρρικνωθεί σημαντικά ως προς την εφαρμογή του. Η παρουσίαση θα παρακολουθήσει την ιστορία αυτή, θα προτείνει μια περιοδολόγηση και θα αναρωτηθεί γιατί ο θεσμός των ενόρκων προκάλεσε –και προκαλεί ακόμα– τόσο έντονες αντιδράσεις. Για να επιχειρήσει απαντήσεις, θα δείξει ποιοι είναι και τι ιδιότητες έχουν όσοι αντιδρούν, ποια επιχειρήματα επιστρατεύουν, τι συμβαίνει σε άλλες χώρες και πώς αλλάζει το προφίλ των ενόρκων στον χρόνο. Εντέλει, θα θέσει δύο ζητούμενα: πώς μπορεί να ανιχνευτεί η σκοπιά όσων υπηρέτησαν ως ένορκοι· και ποια είναι η σχέση του θεσμού των ενόρκων με την ιδιότητα του πολίτη.
Τετάρτη 25.10.2023 Γιώργος Καζαντζίδης   Συζητητές: Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Μιχάλης Πασχάλης	Ελληνικές μεταφράσεις και μαρξιστικές προσεγγίσεις της λατινικής ποίησης στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα   Στην κριτική του για τη μετάφραση των Γεωργικών του Βιργίλιου από τον Κ. Θεοτόκη, ο Κ. Χατζόπουλος γράφει: «Δεν είμαι από τους θαμαστές της λατινικής ποίησης […]. Το τεχνητό και ζητημένο της περσότερο […] ο αυλικός της χαρακτήρας στην εποχή της ακμής της δε μ’ ενθουσιάζουν τόσο. Όση καλλιτεχνική έκφραση κι αν έχουν οι ύμνοι του Βεργιλίου στον Καίσαρα Αύγουστο, δε φτάνει αυτή να με κάμει να μην αηδιάζω τον τσανακογλύφτη του ταλλαρά Μαικήνα και δεν το κρύβω ακόμα πως το μεγάλο κόπο που θυσίασε ο φίλος μου Θεοτόκης για τη μετάφραση των ‘Γεωργικών’, θα προτιμούσα να τον έβαζε για τη μετάφραση κάποιου ανθρωπιστικότερου, επαναστατικότερου έργου» (Ο Νουμάς, τεύχος 378, 1910, σελ. 1-2). Έμμεσα ή άμεσα, ο Κ. Θεοτόκης απαντάει στην κριτική του Χατζόπουλου με τη σπουδαία μετάφραση του De rerum natura του Λουκρήτιου. Στην ανακοίνωσή μου θα ασχοληθώ με το ιδεολογικό περικείμενο του συγκεκριμένου μεταφραστικού εγχειρήματος, συζητώντας, μεταξύ άλλων: τις εκλεκτικές συγγένειες του Θεοτόκη με τη μεταφραστική ατζέντα του επτανησιακού ριζοσπαστισμού, την επιδίωξή του να εμφανίσει τη δημοτική ως μία υψηλή γλώσσα ικανή να αναμετρηθεί με το πιο δύσκολο ίσως, τόσο γλωσσικά όσο και εννοιολογικά, κείμενο που μας έχει σωθεί από τη λατινική γραμματεία και, τέλος, τη σαφή του πρόθεση να μεταφέρει στα νέα ελληνικά ένα φιλοσοφικό ποίημα η επαναστατικότητα του οποίου, κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, κατοχυρώνεται πλέον ως αδιαμφισβήτητη στους κύκλους των Ευρωπαίων μαρξιστών.
Τετάρτη 22.11.2023 Μιχάλης Κοκολάκης     Συζητητές: Γιάννης Κόκκωνας, Μαρία Λίτινα	Το Ιεροσολυμιτικό αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης και ο θάνατος της καθ’ ημάς Ανατολής   Τοπική εκκλησία των Ορθοδόξων της Παλαιστίνης, υπερπόντια μοναστική «γραικική» αποικία, διαφεντευτής και «κυριάρχης» των ιερότερων βωμών της Χριστιανοσύνης, πολυεθνική χρηματιστική και κτηματική επιχείρηση: Για αιώνες το πατριαρχείο Ιεροσολύμων ακροβατεί μεταξύ αντιφατικών ιδιοτήτων και στα 401 χρόνια που τουρκοκρατήθηκε η «Αγία Γη» (1516-1917) θ’ αναπτύξει επίσης στενές και περίπλοκες επαφές με τους οθωμανικούς μηχανισμούς και τη Μεγάλη Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη, όπου έζησαν δέκα τουλάχιστον πατριάρχες του. Εκεί, στο Μετόχι του Πανάγιου Τάφου στο Φανάρι, λίγες δρασκελιές από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, διαμορφώθηκε ένα «ιεροσολυμιτικό» αρχείο και μια «ιεροσολυμιτική» βιβλιοθήκη που θα γίνουν οικεία στους λόγιους του 19ου αιώνα. Τα χειρόγραφα μάλιστα της βιβλιοθήκης του Μετοχιού καταγράφηκαν αναλυτικά από τον Α. Παπαδόπουλο-Κεραμέα και τα πιο πολλά είναι διαθέσιμα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, όπου μεταφέρθηκαν το 1939.  Πιο σκοτεινή ήταν ώς τώρα η σύνθεση και η τύχη του αρχείου του Μετοχιού. Όσα γλύτωσαν στην Πόλη από τις λεηλασίες, στην Αθήνα απόμειναν τελείως αταξινόμητα και λίγο-πολύ απροσπέλαστα. Την τελευταία διετία μερικοί στο Τμήμα Χειρογράφων της ΕΒΕ πασχίσαμε να βάλουμε τέλος στην υπηρεσιακή αδράνεια, μυστικοπάθεια και σύγχυση. Θα παρουσιάσουμε έτσι για πρώτη φορά το συνολικό περιεχόμενο του αρχείου και την επεξεργασία που έγινε, με κάποιες παρατηρήσεις για τους φορείς και τα δίκτυα που στήριζαν τις αγιοταφίτικες δραστηριότητες, απ’ τη Βιέννη ώς την Τιφλίδα κι από τη Ρωσία ώς την Αίγυπτο.
Τετάρτη 13.12.2023 Γιώργος Ματτές   Συζητητές: Χάρης Αθανασιάδης, Βαγγέλης Καραμανωλάκης	Η συμβολή του ΙΚΥ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, 1951-1974   Το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών έχει συνδεθεί κυρίως με το ζήτημα της αναπαραγωγής του επιστημονικού προσωπικού στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Ωστόσο, η σημασία του θεσμού δεν περιορίζεται μονάχα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά αγγίζει το ζήτημα της δευτεροβάθμιας και της στροφής προς τις θεωρητικές σπουδές και τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό της περιόδου 1951-1974. Η ανάπτυξη των παιδαγωγικών σπουδών, δηλαδή των σπουδών που συνδέονται με τη μέση και τη στοιχειώδη εκπαίδευση, είναι ένα από τα κλειδιά για την καλύτερη κατανόηση της εποχής, με τη συμβολή του ΙΚΥ να αποτελεί ένα στοιχείο που ακόμη δεν έχει διερευνηθεί. Η εισήγηση θα εξετάσει τη συμβολή των προγραμμάτων ενίσχυσης της μέσης εκπαίδευσης και των προγραμμάτων υποτροφιών εσωτερικού και εξωτερικού για τις παιδαγωγικές σχολές και τις ειδικότητες γενικής εκπαίδευσης μέσα από την παρουσίαση των ευρημάτων της ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στα αρχεία του ΙΚΥ.
Τετάρτη 10.1.2024 Άννα Παπαέτη   Συζητήτριες: Έφη Αβδελά, Δήμητρα Λαμπροπούλου	Περί βαρβαρότητας: ηχητικός βασανισμός στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου   Aφετηρία της ανακοίνωσης είναι το ερευνητικό πρόγραμμα ERC Consolidator Grant MUTE – Ηχοτοπία του Τραύματος – μουσική, ήχος και ηθική της μαρτυρίας στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Το πρόγραμμα εξετάζει, μεταξύ άλλων, την ηχητική βία σε συνθήκες κράτησης και εκτοπισμού, καθώς και σε πεδία μάχης από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου μέχρι σήμερα, τους τρόπους με τους οποίους η μουσική, ο ήχος και η ακρόαση αποτελούν πρακτικές αμοιβαιότητας μέσα από τις οποίες οργανώνονται κοινοί αγώνες και δίκτυα υποστήριξης, καθώς και την έννοια της ηθικής της ακρόασης. Η ανακοίνωση θα εστιάσει σε νέες μεθόδους βασανισμού που εντοπίζονται τη δεκαετία του ’60 διεθνώς και επικρατούν μέχρι σήμερα, των οποίων η μουσική και ο ήχος αποτελούν αναπόσπαστο μέρος. Πρόκειται για ένα άλμα στην τεχνολογία του τρόμου που συντελείται εν όψει του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα μεταπολεμικά. Η ανακοίνωση επιχειρεί να επανεξετάσει την έννοια της βαρβαρότητας στα βασανιστήρια στην εν λόγω περίοδο μέσα από το παράδειγμα της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (ένα από τα πρώτα καταγεγραμμένα παραδείγματα χρήσης των μεθόδων αυτών διεθνώς), αλλά και την υπόθεση της Ιρλανδίας κατά του Ηνωμένου Βασιλείου στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1978), φωτίζοντας νέες αντιλήψεις περί πόνου που αναδύονται μέσα από πανεπιστημιακή έρευνα, χρηματοδοτούμενη από την CIA τη δεκαετία του ’50. Στόχος της είναι να αναδείξει τους τρόπους με τους οποίους οι πρακτικές αυτές εξακολουθούν να υποβαθμίζονται ως προς τις επιβλαβείς τους επιπτώσεις παρά τις ιατρικές εκθέσεις και τις μαρτυρίες επιζώντων, παραμένοντας έτσι στις παρυφές της δημόσιας συζήτησης για τα βασανιστήρια.
Τετάρτη 17.1.2024 Βαγγέλης Κοπανάκης   Συζητήτριες: Άννα Αθανασούλη, Δάφνη Λάππα	Δύο φορές ξένοι; Μεικτοί γάμοι μεταξύ Γάλλων και ντόπιων στα νησιά του Αιγαίου (τέλη 17ου – αρχές 18ου αιώνα)   Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των νησιωτικών κοινωνιών του Αιγαίου πελάγους κατά την πρώιμη νεότερη περίοδο εντοπίζεται στην συνύπαρξη και αλληλεπίδραση των διαφορετικών εθνο-θρησκευτικών κοινοτήτων που αναπτύχθηκαν σε αυτό το χώρο κατά τη μακρά διάρκεια της λατινικής και οθωμανικής κυριαρχίας. Η έρευνα μου έχει στόχο να αναδείξει πτυχές αυτής της συνύπαρξης μέσω της μελέτης των μεικτών γάμων, εστιάζοντας στην πολυτάραχη περίοδο μεταξύ της λήξης του Κρητικού πολέμου (1669) και της υπογραφής της συνθήκης του Πασάροβιτς (1718), η οποία και επισφραγίζει την ενσωμάτωση όλου του πελάγους στην οθωμανική επικράτεια.  Ο όρος «μεικτός», όσον αφορά την εποχή που μελετάται, χρησιμοποιείται από την ιστοριογραφία για να περιγράψει το διαφορετικό δόγμα ή θρήσκευμα των συζύγων. Η παρουσίαση ωστόσο, θα περιοριστεί στις ιδιαίτερες περιπτώσεις οπού η διαφορά μεταξύ συζύγων αποκτά μια δεύτερη διάσταση, αυτή της καταγωγής. Συγκεκριμένα, θα συζητηθούν περιπτώσεις γάμων μεταξύ ντόπιων γυναικών και Ευρωπαίων εμπόρων, ναυτικών και πειρατών, κατά κύριο λόγο Γάλλων, που εγκαθίστανται στα νησιά του Αιγαίου εκείνη την περίοδο. Η μελέτη μιας πληθώρας πηγών (προξενικών, ιεραποστολικών, περιηγητικών και νοταριακών) μας επιτρέπει να εξετάσουμε τις ποικίλες οικονομικές και κοινωνικές λειτουργίες του γάμου στο αιγιακό πλαίσιο, τις πρακτικές επίλυσης των ζητημάτων που προκύπτουν και την ενεργή ανάμειξη διαφόρων αρχών, τοπικών και υπερτοπικών. Επιπλέον, αυτές οι περιπτώσεις αποτελούν αφετηρία για να κατανοήσουμε πώς οριοθετείται και προσλαμβάνεται εν γένει η κοινωνική ταυτότητα στο εσωτερικό των πολυπολιτισμικών κοινωνιών του Αιγαίου.
Τετάρτη 24.1.2024 Ράνια Πολυκανδριώτη	Η ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας   Πρόκειται για μια πρώτη προσέγγιση ερευνητικού έργου με αντικείμενο την ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας (ΕΦΕ). Η ΕΦΕ είναι το πρώτο σωματείο ερασιτεχνών φωτογράφων που ιδρύθηκε στην Ελλάδα και λειτουργεί από το 1952 αδιαλείπτως έως σήμερα. Σύμφωνα με το Καταστατικό της, η ΕΦΕ αποσκοπούσε στη «διά παντός προσφόρου τρόπου ανάπτυξιν της φωτογραφίας ως εξαιρετικής τέχνης, […] την τεχνικήν κατάρτισιν και ψυχαγώγησιν, […] την ανάπτυξιν της τουριστικής ιδέας και του εκδρομικού πνεύματος», καθώς και στη λήψη μέτρων για τη διάδοση της φωτογραφίας στην ελληνική κοινωνία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στα 73 ιδρυτικά μέλη της ήταν και η Ελένη Βλάχου, στοιχείο που υποδηλώνει τη στενή σχέση της ιστορίας της Φωτογραφίας με την ιστορία του Τύπου. Από το έτος της ίδρυσής της, η ΕΦΕ συγκεντρώνει έναν μεγάλο αριθμό ερασιτεχνών καλλιτεχνών φωτογράφων που προέρχονται από διαφορετικά επαγγελματικά και κοινωνικά περιβάλλοντα. Η συγγραφή της ιστορίας της αποσκοπεί στο να καταδειχθεί η προϊστορία της σε συνάρτηση με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά παραδείγματα, η πρόταση που διαμόρφωσε κατά τη δεκαετία του ’50 και ο ρόλος της στη διαμόρφωση μιας ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας μέσω της ανάδειξης της τουριστικής, αστικής και αρχαιολογικής εικονογραφίας της χώρας. Πηγές της έρευνας θα αποτελέσουν τα αρχειακά τεκμήρια της ΕΦΕ καθώς και το φωτογραφικό έργο των μελών της. Το εγχείρημα συγγραφής της ιστορίας της ΕΦΕ θα εστιάσει αφενός στη διαδρομή και στην κοινωνικο-επαγγελματική διαστρωμάτωση ενός πολιτιστικού μη κερδοσκοπικού σωματείου και αφετέρου στις διαδικασίες συγκρότησης εθνικής πολιτισμικής ταυτότητας στη μεταπολεμική Ελλάδα.