Συναντήσεις - συζητήσεις

 

«Οι πρωταγωνιστές του θεάτρου της ειρήνης» ή το να είναι κανείς πληρεξούσιος διαπραγματευτής στο Συνέδριο του Κάρλοβιτς (1698-99)
 

Αν τα συνέδρια ειρήνης της πρώιμης νεότερης εποχής προσομοίαζαν σε ένα «θέατρο», σύμφωνα με την τότε ορολογία, τότε οι πρωταγωνιστές αυτού του θεάτρου θα ήταν αναμφισβήτητα τα πρόσωπα που συμμετείχαν σε αυτό με ένα συγκεκριμένο ρόλο: αυτόν του πληρεξούσιου διαπραγματευτή.  Παρά την στροφή της έρευνας την τελευταία δεκαετία υπό την επιρροή της λεγόμενης «Νέας Διπλωματικής Ιστορίας» σε δευτεραγωνιστές των διπλωματικών επαφών ή άλλους ανεπίσημους, πλην σημαντικούς ενίοτε, απεσταλμένους, η θέση των πρέσβεων στα συνέδρια ειρήνης της πρώιμης νεότερης εποχής παραμένει κεντρική. Τι σήμαινε όμως το να είναι κάποιος πληρεξούσιος διαπραγματευτής στα τέλη του 17ου αιώνα; Σε αυτό το κεντρικό ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει η παρουσίαση, παίρνοντας ως μελέτη περίπτωσης το Συνέδριο Ειρήνης του Κάρλοβιτς. Το ενδιαφέρον του τελευταίου έγκειται στο ότι συγκέντρωσε ανθρώπους από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα με ανόμοιες αλλά και αρκετές κοινές αντιλήψεις ως προς τον ορισμό του «ιδανικού διαπραγματευτή». 

Για να απαντηθεί όμως το κεντρικό μας ερώτημα, επιμέρους ζητήματα θα πρέπει να τεθούν. Με βάση το πλούσιο και ετερόγλωσσο αρχειακό υλικό του συνεδρίου θα εξεταστούν το ηλικιακό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό προφίλ των πληρεξουσίων διαπραγματευτών• τα προσόντα που θα έπρεπε να κατέχουν σύμφωνα με τις διάφορες σύγχρονες του συνεδρίου πηγές• οι πολλαπλοί κοινωνικοί ρόλοι, ταυτότητες και συμφέροντα ορισμένων από αυτούς και πώς αυτή η πολλαπλότητα επηρέαζε τη συμπεριφορά τους κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων – ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί εδώ στην προσωπικότητα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου του εξ Απορρήτων• το συμβολικό και υλικό κεφάλαιο που αποκόμιζαν ή προσδοκούσαν να αποκομίσουν από τη συμμετοχή τους στις διαπραγματεύσεις• η καθημερινότητα και τα βασικά τους καθήκοντα κατά τη διάρκεια του συνεδρίου• η μέθοδος αυτοπαρουσίασής τους, κυρίως μέσω των γραμμάτων ή των εκθέσεων προς τους ανωτέρους τους και τέλος το πόσο ελεύθεροι και αυτόνομοι ήταν στις κινήσεις τους κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. 

Μέσα από την εξέταση αυτών των ζητημάτων θα προβληθεί ο κόσμος της λεγόμενης  «διπλωματίας παλαιού τύπου» (Diplomatie vom type ancien), ένας κόσμος πολύπλοκος και πολυσχιδής, όπου η επιλογή των απεσταλμένων βασιζόταν τόσο σε πελατειακά δίκτυα και κοινωνικά κριτήρια όσο και σε αντικειμενικές ικανότητες και εμπειρία• όπου οι πρέσβεις δεν ήταν επαγγελματίες διπλωμάτες αλλά ευγενείς και γραφειοκράτες που εκπροσωπούσαν τα δικά τους συμφέροντα μαζί με αυτά των ηγεμόνων τους και όπου οι επιτυχείς διαπραγματεύσεις δρούσαν ως εφαλτήριο κοινωνικής ανόδου και προσπορισμού σημαντικού υλικού οφέλους. 

 

 

Ελληνικές μεταφράσεις και μαρξιστικές προσεγγίσεις της λατινικής ποίησης στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα
 

Στην κριτική του για τη μετάφραση των Γεωργικών του Βιργίλιου από τον Κ. Θεοτόκη, ο Κ. Χατζόπουλος γράφει: «Δεν είμαι από τους θαμαστές της λατινικής ποίησης … Το τεχνητό και ζητημένο της περσότερο … ο αυλικός της χαρακτήρας στην εποχή της ακμής της δε μ’ ενθουσιάζουν τόσο. Όση καλλιτεχνική έκφραση κι αν έχουν οι ύμνοι του Βεργιλίου στον Καίσαρα Αύγουστο, δε φτάνει αυτή να με κάμει να μην αηδιάζω τον τσανακογλύφτη του ταλλαρά Μαικήνα και δεν το κρύβω ακόμα πως το μεγάλο κόπο που θυσίασε ο φίλος μου Θεοτόκης για τη μετάφραση των ‘Γεωργικών’, θα προτιμούσα να τον έβαζε για τη μετάφραση κάποιου ανθρωπιστικότερου, επαναστατικότερου έργου» (Ο Νουμάς, τεύχος 378, 1910, σελ. 1-2).

Έμμεσα ή άμεσα, ο Κ. Θεοτόκης απαντάει στην κριτική του Χατζόπουλου με τη σπουδαία μετάφραση του De rerum natura του Λουκρήτιου. Στην ανακοίνωσή μου θα ασχοληθώ με το ιδεολογικό περικείμενο του συγκεκριμένου μεταφραστικού εγχειρήματος, συζητώντας, μεταξύ άλλων: τις εκλεκτικές συγγένειες του Θεοτόκη με τη μεταφραστική ατζέντα του επτανησιακού ριζοσπαστισμού, την επιδίωξή του να εμφανίσει τη δημοτική ως μία υψηλή γλώσσα ικανή να αναμετρηθεί με το πιο δύσκολο ίσως, τόσο γλωσσικά όσο και εννοιολογικά, κείμενο που μας έχει σωθεί από τη λατινική γραμματεία, και τέλος τη σαφή του πρόθεση να μεταφέρει στα νέα ελληνικά ένα φιλοσοφικό ποίημα η επαναστατικότητα του οποίου, κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, κατοχυρώνεται πλέον ως αδιαμφισβήτητη στους κύκλους των Ευρωπαίων μαρξιστών. 

 

Η αόρατη εργασία ψηφιοποίησης στην κατασκευή της ψηφιακής κοινωνίας: περιπτώσεις από την ελληνική εμπειρία, 2004-2020
 

Χρησιμοποιώντας αναλυτικές έννοιες και μεθοδολογικά εργαλεία από την Ιστορία της Τεχνολογίας και τις Σπουδές Επιστήμης και Τεχνολογίας, κυρίως την προσέγγιση της «τεχνολογίας-κατά-τη-χρήση» (technology-in-use) και κρατώντας ως αφετηριακή παραδοχή ότι η τεχνολογία ενσωματώνει κοινωνικά νοήματα με τρόπο που επιτρέπει να περιγραφεί η σχέση τεχνολογίας-κοινωνίας με όρους αμοιβαίας συνδιαμόρφωσης, η έρευνα επιχειρεί να αναδείξει τα χαρακτηριστικά της εργασίας που απαιτείται για τη μετατροπή ενός αναλογικού/συμβατικού αρχείου σε ψηφιακό. Τα έργα ψηφιοποίησης αποτελούν την κατεξοχήν έκφραση των αρετών της ψηφιακότητας και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής, όμως ο ηγεμονικός λόγος γύρω από αυτές τις αρετές αποκρύπτει τις κοινωνικές διαδικασίες που συντελούνται κατά την πραγματοποίησή τους. Στην ψηφιακή κοινωνία τα τεχνολογικά συστήματα παρουσιάζονται και υποστασιοποιούνται ως οι βασικοί, αν όχι μοναδικοί, συντελεστές της ψηφιοποίησης, το κύριο υποκείμενο της αλλαγής. Η εστίαση όμως στις υλικότητες αγνοεί τα ίδια τα υποκείμενα παραγωγής της ψηφιακής πληροφορίας. Μέσα από τη μελέτη τριών έργων ψηφιοποίησης στο πρόσφατο παρελθόν (2004-2020) αναδεικνύεται η αόρατη δημιουργική και δεξιοτεχνική εργασία των ομάδων ψηφιοποίησης ή/και τεκμηρίωσης, σε μια αντίστροφη λογική από εκείνη του λόγου περί ευφυών μηχανών που θέλει τα χαρακτηριστικά και τις επιδόσεις τους να την καθιστούν περιττή. Καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, οι ομάδες ψηφιοποίησης αντιμετώπισαν απροσδόκητα προβλήματα άσχετα με τις δεξιότητες ή τις γνώσεις των εργαζομένων και την κατάσταση του υλικού, αλλά είχαν να κάνουν κυρίως με δυσκολίες που προκλήθηκαν από τεχνικές δυσλειτουργίες, από την επιλογή ακατάλληλου εξοπλισμού και την προετοιμασία του υλικού για ψηφιοποίηση . Έτσι, το προσωπικό έπρεπε να προσαρμόσει τη διαδικασία σάρωσης με τέτοιο τρόπο ώστε η δημιουργικότητα, η επινοητικότητα, η προθυμία και η έμπνευσή τους να προσφέρουν τις λύσεις που απαιτούνταν για την πρόοδο του έργου. Με αυτόν τον τρόπο, αναδείχθηκε ο κρίσιμος ρόλος της εμπρόθετης δράσης που τροποποίησε το προκαθορισμένο κανονιστικό σενάριο των απαιτούμενων εργασιών. Αυτή η δημιουργική εργασία ωστόσο δεν αναγνωρίστηκε από την πλευρά των εργοδοτών ως τέτοια ούτε σε επίπεδο αμοιβής ούτε σε επίπεδο βελτίωσης της παρεχόμενης υπηρεσίας παρά το γεγονός ότι υπήρξε ο καθοριστικός παράγοντας για την ολοκλήρωση των έργων. Παράλληλα, μέσα από την έρευνα αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά ενός εργατικού δυναμικού που απασχολείται στον χώρο της αρχειακής πληροφορίας, δυναμικού φθηνού, κατά βάση νεανικού και γυναικείου, προσωρινής απασχόλησης ως επί το πλείστον και που συνδέεται στενά με το τοπίο της επισφαλούς εργασίας των τελευταίων ετών ενώ εγγράφεται στο πλαίσιο της περιορισμένης ανθρώπινης παρέμβασης σε σχέση με τις σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες.

 

Τετάρτη

7.6.2023

Γιάννης Χάλκος

 

Ελλάδα και Δύση, 1974-1976: Ιστορικοποιώντας τις διεθνείς διαστάσεις της Μεταπολίτευσης
 

Η εισήγηση θα εξετάσει την ελληνική Μεταπολίτευση ως ένα διεθνές γεγονός με έμφαση στην αλληλεπίδραση μεταξύ των ελληνικών και δυτικών προσλήψεων και στρατηγικών για την σταθεροποίηση της χώρας εντός του Δυτικού συστήματος. Δεδομένου του αντιδυτικού αισθήματος που κυριαρχούσε στην ελληνική κοινή γνώμη μετά την τουρκική εισβολή την Κύπρο, οι κυβερνήσεις Καραμανλή έπρεπε να εξισορροπήσουν την μονομερή σχέση της Αθήνας με τη Δύση –κυρίως με τις ΗΠΑ– όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αλλά και να εξασφαλίσουν την άμυνα της χώρας απέναντι στην τουρκική απειλή. Με τους δύο αυτούς στόχους να συμπλέκονται άμεσα με το ζητούμενο του εκδημοκρατισμού, οι ελληνικές κυβερνήσεις θα επεδίωκαν την ένταξη στην ΕΟΚ και τον επανακαθορισμό της στρατηγικής σχέσης με τις ΗΠΑ έτσι ώστε αυτή να τεθεί σε μια πιο ισότιμη βάση και να καλύπτει τις ελληνικές αμυντικές ανάγκες. Από την άλλη πλευρά, οι δυτικές κυβερνήσεις έβλεπαν την ελληνική Μεταπολίτευση και τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η σύγκρουση μεταξύ δύο συμμάχων απειλούσε τη συνοχή του ΝΑΤΟ, κυρίως μέσα από το πρίσμα των ψυχροπολεμικών τους προτεραιοτήτων, γεγονός που θα οδηγούσε σε μια τεταμένη σχέση με τη δημοκρατική Ελλάδα. 

Αν και η περίοδος έως το 1974 έχει προκαλέσει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον της ιστορικής κοινότητας, η Μεταπολίτευση παραμένει σχετικά χαμηλά στην ερευνητική ατζέντα των ιστορικών. Έτσι, κρίνεται σκόπιμο ένα μέρος της εισήγησης να αφιερωθεί στα μεθοδολογικά ζητήματα και τις προκλήσεις που συνεπάγεται η έρευνα μιας εποχής της οποίας το τέλος –και συνεπώς η πρόσληψή της– είναι ακόμα αντικείμενο συζήτησης.